Turystyczne Regiony Polski

Stroje ludowe na Podlasiu

Strój ludowy na Podlasiu zawsze był prosty i elegancki, szyty głównie z bawełnianych i lnianych tkanin samodziałowych. Tradycyjny strój podlaski znany był w trzech odmianach: włodawskiej, nadbużańskiej i radzyńskiej. Szczególny typ stroju noszono w powiecie bielskim oraz hajnowskim, czyli we wschodniej części Podlasia na Równinie Podlaskiej zamieszkałej w większości przez ludność białoruską.

Strój męski składał się z nakrycia głowy (słomianego kapelusza, maciejówki lub czapki futrzanej), koszuli, (pasa krajki lub paska skórzanego), spodni, okrycia wierzchniego (kaftana, burki, kożucha, żupicy zwanej też żupicią) i obuwia. Maciejówki (czapki) noszone były w cieplejszych porach roku, a zimą czapki futrzane. Czapki starszego typu do okresu międzywojennego zdobiło naszycie z dwóch stron przecinających się pod kątem prostym tasiemek, w miejscu ich skrzyżowania przyszyty był guzik. Czapki futrzane miały kształt stożkowaty, szyto je z dwóch czarnych lub brązowych skór baranich runem do wierzchu, podszywano je cieńszym futrem lub tkaniną, niekiedy ocieplano dodatkową wełną lub watą. Koszule (soroczki) o kroju przyramkowym szyte były z lnianych samodziałów, na codzienne przeznaczano pośledniejsze gatunki płótna. Miały niesymetryczne rozcięcie na piersiach, przy szyi kołnierzyk – stójkę (kownier, kowner) i przymarszczone rękawy wszyte w mankiet. Koszulę zapinano na małe, szklane, często granatowe guziki przyszyte wzdłuż lewej poły i przy kołnierzyku. Czerwono – czarny haft zdobił prostokątny płat płótna naszyty asymetrycznie na prawą połę. W haftach dominowały motywy geometryczne lub zgeometryzowane roślinne. Krajkę tkano z wełny w różnych kolorach, zdobiły ją geometryczne, często romboidalne motywy w barwie kontrastowej do tła. Mężczyzna opasywał się nią w pasie, a potem wiązał w węzeł. Końce krajki opadały luźno wzdłuż koszuli. Używano także prostych pasków skórzanych, zapinanych na metalową sprzączkę. Wsunięte w szlufki podtrzymywały spodnie o kroju męskim i bryczesy (spodnie galife). Znano kilka typów spodni (nohawici, nahawici), najstarsze szyto z białych lub barwionych na ciemno samodziałów lnianych miały długie, proste, szerokie nogawki i nieskomplikowany krój. Do spodni o kroju miejskim i bryczesów latem noszono kaftan (letnik) o kroju miejskiej marynarki, z gładkiego, ciemnego materiału fabrycznego, samodziału lub sukna. Zimą noszono kożuchy, burki i żupice. Kożuchy mogły mieć różną długość, sięgały powyżej linii bioder, nad kolana lub do kostek. Szyto je z wyprawianych na ciemnobrązowo skór baranich, miały duży wykładany kołnierz z czarnego futra. Ich przody, dolną krawędź i rękawy zdobiły opuchy z takiego samego futra, jak użyte na kołnierzu, ich szerokość świadczyła o zamożności. Do stroju codziennego noszono postoły z łyka, mocowane do stopy sznurem konopnym przewlekanym przez uszka znajdujące się wzdłuż ich boków. Przez założeniem tego obuwia nogę owijano onucami . Do stroju świątecznego zakładano buty z cholewami (czoboty), a przed ich założeniem stopy owijano onucą lub czerewikami – kamaszami.

Strój kobiecy w wersji podstawowej składał się z nakrycia głowy (chustki, czepka), koszuli, spódnicy, zapaski, kożucha i obuwia. Przywilejem panien było chodzenie z odkrytą głową. Jedynie w chłodne dni panny zakładały chustki podobne do tych, jakie nosiły mężatki. Latem noszono płócienny płatok (kosynka) wiązany od tyłu na karku. W dni chłodniejsze noszono chustki z tybetu o ostrych kolorach, z wyraźnym kontrastowym wzorem kwiatowym. Ich boki wykończone były gładko lub plecionymi frędzlami, wiązano je głównie pod brodą. Zimą, w czasie mrozów kobiety zakładały duże grube chusty, kraciaste w ciemnych stonowanych barwach. Do I wojny światowej obowiązkowym nakryciem głowy kobiety zamężnej od dnia oczepin był czepek (czepeć, czapiec), a potem chustki. Czepki starszego typu szyte były z czerwonego fabrycznego płótna bawełnianego, gładkiego lub w bardzo drobne zwykle czarne wzory. Otok czepka otaczał ściśle czoło i skronie, natomiast główka w kształcie czapeczki, ściągana z tyłu sznureczkiem lub tasiemką, lekko odstawała od głowy, tworząc nad uchem dwa niewielkie różki. Czepek w części znajdującej się blisko twarzy zdobiły obszycia z wąskiej białej koroneczki i rzędy kolorowej pasmanterii. Koszule kobiece (soroczki) szyto z tkanin lnianych. Na piersiach miały głębokie rozcięcie, wzmocnione pasami płótna, przy szyi kołnierzyk – stójkę (kownier, kowner), rękawy przymarszczone i wszyte w mankiet. Koszulę na piersiach, stójce, przy szyi i mankietach zdobiły pasy czerwono – czarnego haftu. Na koszulę zakładano gorset . Szyto go z czarnej satyny, granatowego welwetu, granatowego sukna, a przyozdabiano białą i żółtą nicią, kolorowymi guzikami, cekinami i ząbkowanymi tasiemkami. Spódnice (spódnicia) najczęściej szyto z tkanin samodziałowych, pasiastych lub gładkich. Spódnice miały swoje indywidualne nazwy jak sajan, czy andarak. W stroju włodawskim szyto spódnice lniane, tzw. fartuch, chwartuch oraz wełniane, czyli burki (wstroju nadbużańskim zwane także pichule lub pychule). Spódnice starszego typu były szersze, szyto je z czterech szerokości tkaniny, natomiast na te, noszone po I wojnie światowej, przeznaczano już trzy szerokości samodziałów. Zapaski (pudpołniki, pudpolniki, pudpoliki) noszono do stroju świątecznego, niekiedy codziennego, natomiast zapaską najbardziej roboczą była półka (polka). Pudpołniki starszego typu szyto z kraciastych tkanin samodziałowych. Późniejsze zapaski były trochę węższe i szyto je z gładkich, cienkich tkanin wełnianych produkcji fabrycznej lub z białego płótna bawełnianego. Zapaski wełniane w części dolnej zdobiły ozdobne naszycia z kolorowej pasmanterii, wstążek lub białego kawałka koronki, po ułożeniu w zakładki wszywano je w wąski pasek – oszewkę . Zapaski płócienne krojono z jednego kawałka płótna, ale zszywano je tak, że sprawiały wrażenie krojonych z trzech klinów. Dolny brzeg zapaski zdobił często szlak czerwono – czarnego haftu krzyżykowego, którego głównym motywem była esowato ułożona gałązka z kwiatami i listkami. Zimowym okryciem wierzchnim kobiet były kożuchy, podobne do tych noszonych przez mężczyzn. Kobiety także chodziły w postołach i tak samo przed obuciem stopy owijały onucami, ponadto nosiły buty (czerewiczki) i pantofle (tufli). Pewne elementy stroju tradycyjnego, szczególnie koszule, zapaski, kożuchy i obuwie noszono jeszcze w latach 60. XX wieku