Historia Chełmska Śląskiego
Data powstania pierwszej osady na terenie Chełmska Śl. nie jest znana. Najprawdopodobniej już w X/XI w. istniała tu osada, której śladem są pozostałości grodziska. Jak niektóre źródła podają, pierwsza wzmianka o Chełmsku Śląskim pochodzi z 1214 r. Pewnym jest natomiast fakt, że osada została założona przez Czechów, prawdopodobnie przez kasztelana z Upy - niejakiego Laurentego. Pewnym jest również, że Chełmsko Śl. już jako miasto istniało w 1289 r. Przypuszcza się, że miejscowość ta miała prawa miejskie już 1275 r. Od samych początków Chełmsko Śl. pełniło rolę lokalnego ośrodka administracyjnego i usługowego. Miasteczko i okolica do 20 października 1343 były własnością prywatną niejakiego Jeriko de Ysinburga i jego siostrzeńca Presecha de Gutinsteyna. Miejscowość wraz z okolicznymi wsiami została sprzedana opatowi Mikołajowi II z Krzeszowa i Konradowi z Czernicy. Konrad wraz żoną byli właścicielami dożywotnio, a majątek (Chełmsko Śląskie) po ich śmierci, stał się własnością klasztoru. Stan ten utrzymał się do kasaty w 1810 r.
Pod rządami cystersów miasto rozwijało się dość szybko. Już w 1352 roku wspomina się o istnieniu w mieście prawa do wyższego i niższego sądownictwa oraz 9 wsi podlegających Chełmsku Śląskiemu. Miasto posiadało również prawa górnicze, ale nic nie wiadomo o ich wykorzystaniu.
W 1392 miasto weszło w skład korony czeskiej, pozostając jednak w granicach Śląska jako własność cystersów. Pomyślny rozwój okolicy przerwały wojny husyckie. W 1426 r. miasto otwarte, podobnie jak Lubawka nie posiadające obwarowań, padło ofiarą husytów. Miasto zostało doszczętnie zniszczone i spustoszone. Po wojnach husyckich miasto straciło swoje znaczenie, a prawdopodobnie i prawa miejskie.
Dopiero wiek XVI przyniósł miejscowości okres ponownego rozwoju. Chełmsko Śląskie stało się ośrodkiem sukiennictwa i płóciennictwa oraz handlu nimi. Zarówno mieszkańcy miasta, jak i okoliczni chłopi trudnili się uprawą lnu i chałupniczym tkactwem. Na krótko rozwój został przerwany w 1567 przez pożar. W 1580 r. po intensywnych zabiegach ówczesnego opata krzeszowskiego, cesarz Rudolf II wydał dokument potwierdzający prawa miejskie i dawne przywileje. Przez to miasto uzyskało prawo do 2 jarmarków w roku, cotygodniowych targów oraz pełny samorząd oraz herb.
W czasie wojny 30-letniej dochodziło do ostrych starć z powodów religijnych. Doszło nawet do tego, że 29 grudnia 1620 r. u wjazdu do Chełmska chłopi zastrzelili opata M. Clavego. W ramach represji miasto straciło prawa miejskie. Miary nieszczęść dopełnił ogromny pożar w 1629 r., który to strawił niemal połowę domostw (około 60 na blisko 120). Co ciekawe w tym samym roku Chełmsko odzyskało prawa miejskie. Jednakże do końca wojny miasto nie podźwignęło się.
Druga połowa XVII w. przyniosła miastu ponowne ożywienie, a to dzięki tkactwu chałupniczemu. Od 1698 r. Chełmsko uzyskało przywilej 2 targów tygodniowo, co było wówczas rzadkością, a świadczy to o wielkości ówczesnej produkcji, która była wysyłana nawet do Ameryki. Miasto w tym czasie odbudowało zniszczenia wojenne, rozwinęły się również okoliczne wsie, a część z nich została przyłączona do Chełmska Śl. jako przedmieścia. W rynku wzniesiono okazałe kamienice, a cystersi w 1707 r. wybudowali oryginalny zespół drewnianych domów tkaczy, zwany Dwunastu Apostołami. W 1763 roku powstał u wjazdu ze strony Olszyn drugi zespół domów, zwany Siedmioma Braćmi, zasiedlony przez przybyłych z Bawarii tkaczy adamaszku.
W 1793 r. doszło do buntu tkaczy sprowokowanych przez kupców kamiennogórskich. Na wieść o zamieszkach w Chełmsku doszło do starć w Lubawce, Kamiennej Górze, a nawet w dość odległym Bolkowie. Bunt rozprzestrzenił się na obszar całych Sudetów Środkowych i Pogórza. Dopiero po interwencji władz został przywrócony spokój.
W 1810 r. kasacie uległy dobra klasztorne w całych Prusach. W wyniku czego Chełmsko przestało być własnością cystersów krzeszowskich. W mieście rozpoczął pracę samorząd i sąd. W 1875 r. miejscowość liczyła 275 domów mieszkalnych i 86 budynków gospodarczych. Miasto posiadało kościół, szkołę, wagę miejską, szpital, browar, 3 gorzelnie, młyn wodny, młyn do mielenia kory dębowej, cegielnię i farbiarnię. Działało wówczas 155 krosien tkackich.
Około połowy XIX w. miasto podupada i daje się zauważyć odpływ ludności. Sytuację pogarszają kolejne pożary w 1829 i 1848 r. Po nieurodzajnych latach dochodzi do zamieszek na tle głodowym. Władze chcąc poprawić sytuację tkaczy rozpoczynają budowę dróg, dając zatrudnienie głodującym tkaczom.
Pewne ożywienie następuje pod koniec XIX w., kiedy to zaczynają powstawać tkalnie mechaniczne. W 1887 uruchomiono nawet szkołę tkacką. W 1896 r. doprowadzono z Kamiennej Góry prywatną linię kolejową, którą to w 1899 przedłużono do Okrzeszyna. Budowa kolei wpłynęła aktywizująco na rozwój przemysłu i miasteczka, w tym czasie mieszkańcy mogli już korzystać z elektryczności i wodociągów.
Od lat 80-tych Chełmsko Śląskie stało się popularnym letniskiem, działało kilka gospód i hotelików, a miasteczko cieszyło się sławą pięknego, malowniczego barokowego cacka. Ruch turystyczny był dość znaczny, gdyż miejscowość leżała na uczęszczanej trasie pomiędzy Kamienną Górą, Krzeszowem i czeskim Adrspachem.
Podczas II Wojny Światowej istniał tu od 1940 r. obóz pracy, w którym przebywali więźniowie z Gross-Rosen. Na cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła 77 więźniów tego obozu. Nie zanotowano żadnych strat w zabudowie, gdyż na terenie tym nie prowadzono aktywnych działań wojennych.
W 1945 z nieznanych powodów Chełmsko utraciło prawa miejskie, stając się wsią gminną, potem gromadzką. W 1957 r. uzyskało status osiedla, który utraciło w wyniku reformy administracyjnej w 1973 r.
Galeria zdjęć
