Historia Kęt
Źródła wskazują, iż nazwa miasta ma związek z wyrazem „kąt” w znaczeniu odrębnego, oddalonego miejsca. Do połowy XV wieku używano pisowni – Canthi, Canti, Kanthi, Kanthy, a pod koniec stulecia – Canth, Kanth, Kant, Cant. Nazwy te powoli zanikały, zaś w XVI wieku pojawiły się: Kenthi, Kenty.
Wydany w 1277 roku za rządów Władysława I Opolskiego (1225–1281/1282) akt sprzedaży kęckiego wójtostwa przez wójta Szymona Arnoldowi i jego braciom odnosi się już do ośrodka miejskiego. W nim po raz pierwszy nazwano osadę "civitatis" (miasto). Wówczas Kęty otrzymały ustrój miejski na wzór Lwówka na Śląsku, w którym określono prawa i obowiązki mieszkańców. Książę zezwolił na prowadzenie jatek rzeźniczych, ław piekarskich, szewskich, wspomina też o kramach sukienniczych, co wskazuje na rzemiosło i handel jako współistniejące wówczas zajęcia ludności wykonywane obok tradycyjnego rolnictwa, bartnictwa, połowów ryb.
Po śmierci Władysława Opolskiego i rozdziale jego włości, Kęty wraz całym księstwem dostały się pod panowanie Mieszka I, księcia cieszyńsko–raciborskiego, protoplastę cieszyńskiej linii Piastów, a następnie w granice suwerennego Księstwa Oświęcimskiego. W 1327 roku znalazły się wśród miast i księstw śląskich, które uznały zwierzchność króla Czech.
Wiek XIV przyniósł rozkwit gospodarczy Polski. Około roku 1340 Kęty liczyły 300 mieszkańców (w tym czasie Oświęcim 600, Bielsko i Cieszyn 400, Zator 1400). W Księstwie Oświęcimskim książę Jan III przeprowadzał lokacje według prawa magdeburskiego. W roku 1391, jako drugi ośrodek po stolicy księstwa, przywilejem tym zostały obdarzone również Kęty. Fakt ten wpłynął znacząco na układ urbanistyczny miasta oraz zakończył proces kształtowania się jego ustroju. Potwierdzany był przez królów polskich w latach: 1454, 1519, 1565. Z tego okresu zachował się kęcki rynek i ulice w wytyczonym wówczas kształcie. W dokumentach pojawiła się nazwa Kęt „Libenswerde alias Canthy”, która jednak szybko zanikła. Od I połowy XV wieku dziedziczny wójt musiał dzielić się władzą z samorządem - radą miasta. Istniał też sąd ławniczy.
W XV wieku sławne już były kęckie jarmarki i targi, na które zjeżdżali się kupcy głównie ze Śląska i Małopolski. W 1510 roku król Zygmunt Stary rozwiązał spór z Oświęcimiem o handel solą z korzyścią dla Kęt. W 1519 roku ustanowił trzy jarmarki i cotygodniowy targ w soboty, znosząc dla kupców cła, mostowe i inne koszty. Właśnie w XVI wieku Kęty zasłynęły prężnym rozwojem i rozkwitem rzemiosł. Mimo trudności okresu wojen religijnych, miasto przyjmowało ludzi uchodzących przed prześladowaniami z sąsiednich prowincji, w tym również doskonałych rzemieślników.
Dzięki postaci Jana z Kęt (1390–1473), profesora i teologa Akademii Krakowskiej, kanonizowanego w 1767 roku, rozrastała się równolegle z chwałą świętego sława miejsca, z którego pochodził. Jego kult przyciągał licznych pątników. W 1648 roku zbudowano obok kościoła parafialnego kaplicę pod wezwaniem św. Jana Kantego, podobno w miejscu, gdzie kiedyś stał jego rodzinny dom.
Królowie polscy otaczali Kęty opieką, nadając miastu i rzemiosłom rozliczne przywileje. Najstarsze z nich odnosiły się do cechu krawców (1558 r.), sukienników (1559 r.), kuśnierzy (1571 r.). W 1649 roku król Jan Kazimierz, potwierdzając statut cechu wspólnego w Kętach, wymienił w nim następujące specjalności rzemieślnicze: kowali, rymarzy, ślusarzy, kotlarzy, rusznikarzy, powroźników, stolarzy, kołodziejów, bednarzy, fręberników, snycerzy, mieczników, szklarzy obok funkcjonujących niezależnie cechów tkaczy, sukienników, piekarzy, krawców, rzeźników i szewców.
Wiek XVII przyniósł Kętom liczne nieszczęścia. Najpierw zarazę (1652 r.), po której miasto opustoszało. Później kilka pożarów (1652, 1653, 1656, 1657), w końcu zniszczenia z rąk Szwedów (1655–1660). Mimo to Kęty nie straciły na znaczeniu gospodarczym i chociaż z trudem dźwigały się ze zgliszcz, to w II połowie wieku liczyły już 926 mieszkańców. Rozwój miasta pobudzała istniejąca w nim królewska komora celna, a także spław towarów Sołą. Handlowano solą, żywcem wołowym, wyrobami miejscowego rzemiosła, drewnem.
W II połowie XVII wieku Kęty były świadkiem chwały polskiego oręża, stojąc na szlaku przemarszu części wojsk na Wiedeń w 1683 roku pod wodzą hetmana polnego Mikołaja Sieniawskiego oraz jego chlubnego powrotu. Cenną pamiątką tamtych wydarzeń jest zachowana do dziś kapa z aksamitnego złotogłowia, wykonana z tureckiego czapraka, którą ofiarował po wiedeńskim zwycięstwie król Jan III Sobieski.
Dzięki chorążemu krakowskiemu Andrzejowi Żydowskiemu przełom wieków zaowocował fundacją klasztoru OO. Franciszkanów Reformatów (1699), wzbogacając Kęty o klasztor, kolejny kościół (1703–1714 r.) i duchownych prowadzących pracę duszpasterską.
W 1707 roku miasto zostało ograbione przez wojska rosyjskie, a w 1708 roku zniszczyła je jedna z największych w dziejach Polski epidemia dżumy. Wówczas przed zupełnym wyludnieniem i głodem ratowali kęczan mieszkańcy Żywca. Trudno nie przypomnieć huraganu z 1707 roku oraz plagi szarańczy z roku 1712. W tym nie najlepszym okresie wójtostwo kęckie przejęli starostowie zatorscy Duninowie (1720 r.), którym miasto "zawdzięczało" wyniszczające procesy sądowe. Kolejny raz Kęty spłonęły w 1761 roku.
W latach 1769–1771 miasto rabowane było przez wojska rosyjskie walczące z konfederatami. Znaczące w tym czasie było przystąpienia do konfederacji barskiej prawie całej szlachty z oświęcimskiego i zatorskiego na sejmiku w Kętach 15 lipca 1768 roku. Od roku 1772 ziemia oświęcimska, a wraz z nią Kęty znalazły się w granicach Austro-Węgier jako część Galicji. Tak pozostało aż do 1918 roku, do upadku Habsburgów. W latach 1820–1850, miasto należało do Związku Niemieckiego. Z tego też powodu zaczęło podupadać rękodzielnicze tkactwo, nie wytrzymując konkurencji maszyn parowych stosowanych w przemyśle włókienniczym.
W 1778 roku kęckie cechy rzemieślnicze zostały podporządkowane zasadom wydanej przez Marię Teresę austriackiej ustawy. W 1793 roku Kęty otrzymały od cesarza Franciszka II dokument nadający nowe prawa: 4 ośmiodniowe jarmarki w roku, targi poniedziałkowe oraz herb o nowym wizerunku. Na przełomie lat 1785/86 roku miasto przeżyło trzy niegroźne trzęsienia ziemi oraz rozbiórkę dwóch starych kościołów: Św. Krzyża i WW. Świętych, zaś w 1797 roku największy w swoich dziejach pożar.
W czasie zaborów do rozwoju Kęt przyczyniły się przebiegające przez miasto nowe arterie: tzw. droga cesarska (Wiedeń–Lwów) ukończona w 1785 roku oraz wybudowana w 1815 roku, nowa szosa Kęty–Oświęcim.
W 1813 roku miasto było świadkiem przemarszu wojsk Księstwa Warszawskiego. Zatrzymał się tu również w drodze pod Lipsk książę Józef Poniatowski. Razem z nim przebywał wówczas w mieście poeta i oficer Kazimierz Brodziński. Chlubną kartą w dziejach było uczestnictwo ochotników z Kęt w powstaniach narodowych: listopadowym i styczniowym.
Po okresie Wiosny Ludów nastąpił w państwie austriackim czas przemian. Galicja uzyskała autonomię. W Kętach w 1856 roku otwarto szkołę główną męską i żeńską, działał amatorski teatr, funkcjonowały biblioteki prywatne, a od roku 1869 również biblioteka miejska. W tym czasie społeczność żydowska Kęt wybudowała dwie synagogi (1871–1881). W mieście działały fabryki płótna, sukna, garbarnie, warsztaty garncarskie, szewskie. W 1867 roku rozpoczęła pracę pierwsza polska Fabryka Wyrobów Wełnianych F. E. Zajączka i K. Lankosza, nieco później przędzalnia Jana Kopcińskiego. W 1874 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna.
Ważnym wydarzeniem było wybudowanie linii kolejowej w 1888 roku, łączącej miasto z bliskim Bielskiem. Dzięki temu dzielnica Kęt Podlesie stała się popularnym letniskiem.
W 1881 roku ufundowano w mieście Klasztor Sióstr Kapucynek, a przy nim kościół pod wezwaniem "Trójcy Świętej". Od 1891 roku istnieje w Kętach pierwszy na ziemiach polskich żeński konwent Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego. W tym samym roku rozpoczęło działalność Towarzystwo Szkoły Ludowej, zaś na przełomie lat 1901/1902 Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". W 1907 roku powstała pierwsza szkoła średnia – Seminarium Nauczycielskie Męskie, zamienione później na żeńskie i w końcu na Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne. W 1914 roku, wydany we Lwowie "Przewodnik" dr. M. Orłowicza podawał m. in.: "[...] Kęty – (277 m.n.m) miasto o 6000 tys. mieszkańców, Żydów (444), położone nad Sołą, dworzec w mieście, dorożka 1 K, Hotel Seibotha "Pod Czarnym Orłem" (10 pok. od 2 K) z restauracją, cukiernia [...]".
Z początkiem 1915 roku, od 24 stycznia do 28 lutego przebywał w Kętach Józef Piłsudski wraz z I Brygadą. Tutaj nastąpiła reorganizacja oddziałów, do których licznie wstępowała miejscowa i okoliczna młodzież.
