Historia Bielska-Białej
Bielsko
Miasto to powstało na lewym, śląskim brzegu rzeki Białej, od której zapożyczyło też swoją nazwę. Swymi początkami sięga końca XIII wieku, kiedy to nad Białą dotarła z zachodu fala osadnicza organizowana głównie przez księcia raciborskiego i cieszyńskiego Mieszka I. W jej ramach przybyli osadnicy polscy, do których dołączyli koloniści niemieccy, zakładając miasto Bielsko i okoliczne wsie. Dokładna data lokacji nie jest znana, przypuszczalnie nie sporządzono także żadnego dokumentu lokacyjnego. Bielsko rządziło się początkowo najprawdopodobniej prawem polskim. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi dopiero z 1312 roku; w ówczesnym dokumencie księcia Mieszka I jest już wyraźnie mowa o "mieszczanach" z Bielska. Być może, że datę założenia miasta można uściślić do lat 1285-1300.
Bielsko od zarania swego istnienia było własnością Piastów cieszyńskich, wchodząc w skład wyodrębnionego w 1290 roku księstwa cieszyńskiego, dla którego rzeka Biała stała się wschodnią granicą już ok. 1315 roku (jeszcze w granicach państwa polskiego). Miasto dzieliło losy księstwa, zhołdowanego w 1327 roku przez króla czeskiego Jana Luksemburczyka i wchodzącego odtąd w skład Korony św. Wacława, a od 1526 roku w skład monarchii Habsburgów. Piastowie cieszyńscy byli właścicielami miasta do 1572 roku, gdy Wacław III Adam zmuszony był je sprzedać Karolowi von Promnitz. Odtąd znajdowało się w rękach kolejnych magnatów śląskich i węgierskich: Karola v. Promnitza (1572-1582), Adama v. Schaffgotscha (1582-1591), Sunneghów-Szunyogh (1591-1724) B. Haugwitza (1728-1752) i ostatecznie rodu Sułkowskich. Do 1918 roku Bielsko pozostawało w składzie monarchii austriackiej, przynależąc w ostatnim czasie do prowincji Śląsk Austriacki. W 1918 roku powróciło do Polski.
Biała
Powstała jako przysiółek tkaczy założony w połowie XVI w. przez sołtysa królewskiej wsi Lipnik Walentego Krzyszko na prawym brzegu rzeki Białej. Nazwa miejscowości wywodzi się także od rzeki. Należała do starostwa lipnickiego (niegrodowego) wydzierżawianego przez królów polskich kolejnym magnatom i dostojnikom polskim. Położona tuż nad granicą Rzeczypospolitej (rzeka Biała od 1457 r.), zaliczana była do Małopolski, do tzw. powiatu śląskiego województwa krakowskiego. Około 1613 roku Biała została wydzielona z Lipnika, tworząc samodzielną gminę z samorządem kontrolowanym jednak przez podstarostę lipnickiego. Rozrastająca się szybko rzemieślniczo-handlowa osada została ostatecznie podniesiona do rangi miasta królewskiego, czego dokonał August II Mocny. Nadał on 9 stycznia 1723 r. Białej prawa miejskie (chełmińskie). Po I rozbiorze Polski w 1772 r. wcielona została do Galicji i z tą dzielnicą monarchii austriackiej dzieliła los do 1918 r. (poza okresem przynależności do Związku Niemieckiego w I. 1820-1850). W przeciwieństwie do starszego Bielska, Biała stała się miastem już w czasach nowożytnych i proces ten jest znacznie lepiej rozpoznany źródłowo.
Bielsko-Biała
Jako miasto o tej nazwie, istnieje od 1 stycznia 1951 r., kiedy to połączono dwie odrębne dotąd miejscowości, leżące na przeciwległych brzegach rzeki Białej, stanowiącej granicę Śląska i Małopolski. Przypieczętowano w ten sposób długi proces historyczny, który w XIX stuleciu doprowadził do powstania jednej całości gospodarczej z dwóch miast o zazębiającej się, lecz odmiennej historii, całości już wówczas niejednokrotnie określanej obecnym mianem.
Aby zrozumieć właściwie tutejsze dzieje i kulturę, trzeba stale pamiętać o fakcie, iż rozdzielająca miasta rzeka Biała, począwszy od 1457 r., przez długie stulecia pełniła funkcję granicy państwowej. Starsze z obu "siostrzanych" miast, śląskie Bielsko, już w XIV w., znalazło się w granicach królestwa czeskiego, by następnie wraz z nim, w 1526 r., zostać włączonym do monarchii austriackich Habsburgów. Małopolska Biała, początkowo przysiółek wsi Lipnik, położona była na zachodniej granicy Rzeczypospolitej. Po I rozbiorze Polski, w 1772 r., również i ona znalazła się w Austrii, w jej nowo utworzonej prowincji - Galicji.
Dopiero w 1918 r. oba miasta powróciły do odrodzonego państwa polskiego, starsze z nich po blisko sześciu wiekach!
Cechą charakterystyczną ludności Bielska-Białej i okolicy, aż do lat II wojny światowej, była jej wielonarodowość. Żyli tu obok siebie Niemcy, Polacy i Żydzi, znaleźć można było Morawian, Czechów, Węgrów, a nawet Włochów. Wszystkie te nacje wniosły elementy swojej kultury, tworząc specyficzny tygiel narodowościowy. Większość mieszkańców używała na codzień języka niemieckiego, w którym nie brak było licznych zapożyczeń polskich i żydowskich, z drugiej strony miejscowa ludność polska przejęła do mowy potocznej szereg wyrażeń niemieckich. Żywy oddźwięk znalazła na tych terenach reformacja, która z jednej strony wprowadziła podziały w miejscowej społeczności, a z drugiej związany z nią kult zapobiegliwości i pracy w znacznym stopniu przyczynił się do rozkwitu gospodarczego miast na Białą. W XIX w. do świątyń katolickich i ewangelickich dołączyły żydowskie synagogi i domy modlitwy. O charakterze i obliczu miasta zadecydował rozkwit sukiennictwa, zapoczątkowany w Bielsku w XVI w. W sto lat później rzemiosło to zaczęło rozwijać się również po stronie polskiej - w Białej. Od początku XIX w. rękodzielnictwo ustępowało produkcji fabrycznej, by zostać przez nią całkowicie wypartym do końca tegoż stulecia. Aż do lat po II wojnie światowej bielsko-bialski ośrodek przemysłu wełnianego należał do największych w tej części Europy. Uwarunkowania społeczne, jak i przynależność polityczna, spowodowały, iż, mimo silnych powiązań gospodarczych z ziemiami polskimi, przez stulecia Bielsko ciążyło pod względem kulturowym w kierunku krajów czeskich i austriackich. Po 1772 r. było to zjawisko charakterystyczne również dla galicyjskiej Białej. Proces ten nasilił się szczególnie w drugiej połowie XIX w., kiedy to szeroko czerpano wzorce kulturowe zwłaszcza ze stolicy monarchii - Wiednia. Świadectwem tej epoki pozostaje po dzień dzisiejszy architektura i pewien specyficzny klimat miasta, wspólny dla głównych ośrodków dawnych Austro - Węgier. II wojna światowa zmieniła zasadniczo obraz miasta, kładąc kres jego wielonarodowości, przerywając wielowiekowe powiązania kulturowe i przez długie lata skazując na zapomnienie nawet jego historię.
Galeria zdjęć
