Historia Barczewa
Na przełomie XIII i XIV w. w miejscu obecnego Barczewa w widłach rzek Pisy i Kiermas istniał gród obronny Wartembork. 26 grudnia 1329 r., biskup warmiński Henryk II Wogenap osadadzie przy warowni nadał prawa miejskie. 6 stycznia 1354 r., wojska litewskie pod dowództwem, władających Litwą, książąt Olgierda i Kiejstuta Giedyminowiczów, po krótkiej walce, spaliły miasto i zamek.
W 1364 r. nastąpiła ponowna lokacja miejscowości. Nowe miasto ulokowano w miejscu istniejącej od 1325 r. osady, zatrzymując dawną nazwę miasta Wartembork. Miejsce oddalone o siedem kilometrów na wschód od dawnego miasta i dwa od Krzyżowej Góry, gdzie znajdowała się osada staropruska, posiadało korzystniejsze warunki obronne, lepsze ukształtowanie terenu, a jeziora Umląg, Aryc, Pisa, Dobrąg i wzniesienia pokryte puszczą, czyniły go bezpiecznym.
Po raz pierwszy o istnieniu miasta Wartenbork w obecnym miejscu dowiadujemy się z pisma biskupa Jana II Stryprocka datowanego na 1356 rok. Wartenbork prawa miejskie otrzymał 4 lipca 1364 roku, z rąk biskupa warmińskiego Jana II Stryprocka. Dokument oprócz granic gminy miejskiej i wysokości czynszów, określał też prawa i obowiązki zasadźcy, którym został Henryk z Łajs. Henryk pochodził ze znanej urzędniczej rodziny, mającej ogromne zasługi w zasiedlaniu południowej Warmii. Dziadek Henryka – Martin jako wolny chłop, przybył do Prus w 1304 roku. Osiadł tam, gdzie ustanowiono go zasadźcą i założycielem, a następnie sołtysem wsi w Łajsach. Ojciec Henryka – Geriko – piastował urząd sołtysa po swym ojcu, natomiast brat Henryka – Jan – był zasadźcą Olsztyna. Samo wyznaczenie Henryka na zasadźcę odbyło się za zgodą kapituły katedralnej, gdzie wymieniony został w przywileju miejskim, opartym na prawie chełmińskim.
Miasto wybudowano na planie prostokąta z centralnym rynkiem. W północno-wschodniej części miasta wybudowany został kościół pod wezwaniem św. Anny, a w części południowo-wschodniej kościół franciszkański św. Andrzeja. Na północ od kościoła św. Anny znajdował się zamek biskupi, w którym rezydował burgrabia. Funkcję burgrabiego pełnił m.in. Bartosz Kromer – brat biskupa Marcina Kromera. Miasto posiadało dwie bramy miejskie Olsztyńską i Jeziorańską.
O zamożności miasta może świadczyć fakt, że 42 lata od ponownej lokacji i uzyskaniu praw miejskich w 1406 roku, radę miejską stać było na wykup dziedzicznego urzędu sołtysa i od tego roku miało już rajców i burmistrza z wyboru.
W 1466 roku, na mocy pokoju toruńskiego, 19 października 1466 roku, kończącego wojnę trzynastoletnią pomiędzy Polską a zakonem krzyżackim, miasto wraz z całą Warmią włączone zostało do Królestwa Polskiego i odtąd należało do biskupów warmińskich.
W 1538 Wartembork odwiedził Mikołaj Kopernik, który jako przedstawiciel kapituły towarzyszył biskupowi Janowi Dantyszkowi w czasie objazdu diecezji warmińskiej, gdy ten odbierał hołd od poddanych.
W 1772 r. miasto znalazło się w zaborze pruskim, a jego nazwa brzmiała odtąd Wartenburg.
W okresie międzywojennym w wyniku referendum miasto pozostało pod władzą niemiecką. Zostało wyzwolone w styczniu 1945 r. przez wojska sowieckie.
Ze względu na niemieckie brzmienie historycznej nazwy Wartembork, 15 września 1946 roku władze polskie zmieniły ją na Nowowiejsk, na cześć urodzonego tutaj kompozytora Feliksa Nowowiejskiego. Jednak wkrótce dokonano ponownej zmiany nazwy na Barczewo od nazwiska ks. Walentego Barczewskiego, etnografa, krajoznawcy i działacza o polskość Warmii.
