Na Pomorzu Gdańskim, przy ujściu Wierzycy do Wisły, leży stara pomorska osada Gniew. Jej nazwa pojawiła się w źródłach pisanych w pierwszej połowie XIII wieku, a dotyczyła osady i ziemi „ordinis terram Gymeu cum tota Wansca (1229r.), Gmewam, terram Gimen, villa Gymeu, Gymew, de Gmev".
Okres rozbicia dzielnicowego sprawił, że na Pomorzu powstało kilka małych księstw, a Gniew w XIII wieku należał do księstwa lubiszewsko – tczewskiego. Sambor II, książę tej dzielnicy przekazał Gniew Cystersom z Oliwy, a potem zmienił decyzję i w 1282 roku przekazał osadę Gniew wraz z ziemią Krzyżakom. Zakonnicy szybko przystąpili do tworzenia warownego miejsca, by panować nad doliną Wisły i ujściem Wierzycy. Rozpoczęli budowę okazałego zamku i warownej osady, której w 1297 roku nadali chełmińskie prawa miejskie. W stosunkowo krótkim czasie Gniew stał się ważnym ośrodkiem administracyjnym (siedzibą komtura) i gospodarczym dla całej okolicy.
W latach 1308 – 1309 Gniew był bazą wypadową do ekspansji Krzyżaków na całe Pomorze. Po przegranej przez Krzyżaków bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku w Gniewie na kilka miesięcy pojawiły się wojska polskie.
W 1454 roku Gniew wraz z innymi miastami Pomorza przyłączył się do Związku Pruskiego i wypowiedział posłuszeństwo Krzyżakom. Ostatecznie miasto i zamek 1 stycznia 1464 roku po półrocznym oblężeniu zostało przejęte przez wojska polskie pod dowództwem Piotra Dunina.
Po powrocie do Polski Gniew stał się siedzibą starosty, a zamek jego rezydencją. Zabiegi starostów, rozwój swobodnej żeglugi na Wiśle i ożywienie na szlakach lądowych spowodowały stopniowy rozwój Gniewu jako ośrodka rzemieślniczo – handlowego Pomorza Gdańskiego.
Znaczny wpływ na sytuację wewnętrzną Gniewu wywarła reformacja. W 1538 roku władze miejskie i większość mieszczan przeszła na protestantyzm, a w 1570 miasto otrzymało przywilej wyznaniowy.
W 1589 roku Zygmunt III Waza zatwierdził wilkierz gniewski, będący zbiorem wewnętrznych praw miasta.
Długi okres pokoju i rozwoju miasta przerwały wojny ze Szwecją. W roku 1626 wojska szwedzkie zajęły Gniew. Doszło wtedy do bitwy pod Gniewem zwanej „bitwą dwóch Wazów”. Bitwa nie spowodowała wyparcia załogi szwedzkiej z zamku. Dopiero w następnym roku wojska polskie pod dowództwem Stanisława Koniecpolskiego wyparły Szwedów. Kolejny raz wojska szwedzkie pojawiły się pod Gniewem w 1665 roku. Szturm na miasto i zamek spowodował znaczne zniszczenia.
W okresie między wojnami szwedzkimi pozytywnie w dziejach miasta zapisał się książę Albrecht Stanisław Radziwiłł – starosta gniewski. Często odwiedzał Gniew i dbał o jego rozwój.
Pomyślny okres dla rozwoju Gniewu nastąpił po 1667 roku, kiedy starostwo gniewskie przejął hetman Jan Sobieski, późniejszy król Polski. Nowy starosta znacznie przyczynił się do odbudowy i rozwoju miasta po wyniszczających wojnach szwedzkich. Trwałą pamiątką jest zachowany pałac, który wybudował dla swojej żony Marii Kazimiery i odbudowany kościół w pobliskim Piasecznie.
Następcom Sobieskiego przyszło gospodarować w czasach trudnych. W 1703 roku w okresie wojny północnej do Gniewu wkroczyły po raz trzeci wojska szwedzkie. Miasto uległo częściowemu zniszczeniu, a mieszkańcy musieli płacić wysokie kontrybucje.
W wyniku I rozbioru Polski w 1772 roku Gniew wraz z Pomorzem Gdańskim został wcielony do Prus. Gniew otrzymał urzędową nazwę ”Mewe”. Rozpoczął się napływ i osadnictwo ludności niemieckiej.
Nadzieją na powrót do Polski były wojny napoleońskie. W latach 1806 – 1807 Pomorze Gdańskie stało się terenem działań wojsk polskich. Wraz ze swoim sztabem przebywał w mieście generał Jan Henryk Dąbrowski.
Po upadku Napoleona Prusacy umocnili swoje panowanie na Pomorzu i przystąpili do przeprowadzania zmian społecznych i gospodarczych. W 1822 roku w wyniku prac regulacyjnych Wisły jej nurt odsunięto od miasta, co uratowało wzgórze zamkowe przed podmywaniem. W latach 1824 – 1830 wybudowano trakt bity z Królewca przez Gniew, Bydgoszcz do Berlina, co wpłynęło korzystnie na rozwój miasta.
Docierające do Gniewu echa Wiosny Ludów spowodowały ożywienie nastrojów patriotycznych. Efektem tego było utworzenie w 1848 roku Ligi Polskiej Kwidzyńsko – Gniewskiej. Patronem polskiego ruchu narodowego w Gniewie był ks. Teodor Franzky.
Mieszkańcy Gniewu aktywnie włączyli się w niesienie wsparcia dla uczestników powstania styczniowego, organizując akcje pomocy, msze, manifestacje i potajemny werbunek ochotników.
Wybuch I wojny światowej i późniejsza klęska Niemiec spowodowały wzrost nastrojów narodowych. W Gniewie powstała Powiatowa Rada Ludowa kierowana przez księdza Antoniego Wolszlegra oraz Straż Ludowa dowodzona przez porucznika Józefa Głowackiego. Obszar ziemi gniewskiej znajdujący się pod zarządem Rady Ludowej i oddziału Straży Ludowej nazwano „Republiką Gniewską”. Na mocy decyzji podjętych w Wersalu 27 stycznia 1920 r. Gniew został włączony do Polski. Pierwszym komisarycznym starostą został Franciszek Czarnowski z Gniewskich Młynów.
Tragiczny okres w dziejach miasta stanowiła II wojna światowa. Okupant niszczył ślady polskości, prowadził aresztowania i represjonował mieszkańców Gniewu. Wielu z nich zostało rozstrzelanych w Lesie Szpęgawskim.
Po wyparciu Niemców przystąpiono do odbudowy i organizacji życia miasta. W latach pięćdziesiątych zlikwidowano jednostkę wojskową i szkołę średnią. Jednocześnie utworzono zakład elektroniczny, który przyczynił się do ożywienia gospodarczego miasta. Znaczące ożywienie gospodarcze nastąpiło w Gniewie w latach siedemdziesiątych. Na początku lat dziewięćdziesiątych przystąpiono do odbudowy zamku.
