Miasta i wsie w Polsce

Katedra Gnieźnieńska

Na Wzgórzu Lecha wznosi się jeden z najwspanialszych i najcenniejszych zabytków Polski - Katedra Gnieźnieńska.

Obecna gotycka budowla pochodzi z przełomu XIV i XV w. i jest trzecim w kolejności kościołem wzniesionym na Wzgórzu. Pierwsza świątynia powstała w latach 970-977.

Po zniszczeniach, będących następstwem walk wewnętrznych i najazdu Brzetysława (1038 r.) odbudowano katedrę w stylu romańskim. Była ona miejscem synodu z udziałem legata papieskiego (1103-1104), świadkiem uroczystości związanych z odnalezieniem i umieszczeniem w katedrze relikwii św. Wojciecha.

Ostatniej znaczącej przebudowy dokonano w XV-XVIII w. otaczając katedrę wieńcem kaplic, dobudowano wieże południową i północną. Koncepcja przestrzenna katedry oraz rozwiązania w części nawowej nawiązują do wielkiej klasycznej architektury katedr francuskich.

Po pożarze w 1613 r. wnętrze przebudowano w stylu barokowym, a prace regotyzacyjne w latach powojennych przywróciły bazylice wygląd nadany jej przez twórców średniowiecznych.

Niemal od tysiąca lat z katedrą w Gnieźnie związany jest kult św. Wojciecha. Do jego grobu pielgrzymowali wielcy tego świata: Otton III, Bolesław Chrobry, Władysław Jagiełło, Jan Olbracht, Zygmunt III Waza.

Wspaniały jest wystrój architektoniczny katedry. Na szczególną uwagę zasługują brązowe Drzwi Gnieźnieńskie, dzieło sztuki romańskiej z XII w., ilustrujące żywot św. Wojciecha. Wzrok przyciąga srebrna trumna z relikwiami świętego Wojciecha (dzieło Piotra van der Rennena z Gdańska) płyty nagrobne św. Wojciecha (Hansa Brandta z Gdańska) i biskupa Zbigniewa Oleśnickiego (autorstwa Wita Stwosza). Niezwykłą kolekcję tworzą zamykające wejścia do kaplic kraty ażurowe (gotyckie, renesansowe i barokowe). Warto też zauważyć malowidła ścienne, fragmenty polichromii gotyckiej i osiem zespołów malarstwa barokowego oraz umieszczony w tzw. łuku tęczowym, piętnastowieczny krucyfiks.

W podziemiach zobaczyć można m.in. najstarszy w Polsce napis nagrobkowy z ok. 1006 r. oraz odkryte podczas badań archeologicznych relikty oratorium z końca IX w., fragmenty murów bazyliki Mieszka I, fragmenty ceramicznej posadzki i stipes, na którym znajdował się ołtarz ze złotym relikwiarzem św. Wojciecha.

Skarbiec katedralny jest obecnie obok jasnogórskiego i krakowskiego, najbogatszym skarbcem sakralnym. Zabytki wystawiane są w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Archiwum Archidiecezjalne gromadzi jeden z najstarszych i najzasobniejszych zbiorów kościelnych w Polsce. Znajduje się tutaj m.in. bulla papieża Innocentego II z 1136 r. zwana "złotą bullą języka polskiego"'.

Biblioteka katedralna posiada w swych zbiorach najstarszą książkę ziem polskich, a jest nią niewielki pergaminowy kodeks z pocz. IX w. Najcenniejszą grupę rękopisów stanowią 73 iluminowane woluminy, m.in. Ewangeliarz Gnieźnieński z końca XI w. i Biblia z 1414 r.

Układ kaplic, naw i innych pomieszczeń