Historia Koronowa
W 1286 roku książę inowrocławski Siemomysł zezwolił zakonowi cysterskiemu w Byszewie (ok. 10 km na południowy zachód od obecnego Koronowa) na lokację ośrodka miejskiego na prawie średzkim, na terenie wsi Byszewo. Lokacja ta nie doszła jednak do skutku. Koronowo stanowiło pierwotnie - jako osada smolarska Smeysche (1288), Smexe (1292), własność biskupstwa kujawskiego. W 1288 roku nabyli ją Cystersi w drodze zamiany z biskupem włocławskim Wisławem i przenieśli tu siedzibę swego konwentu z Byszewa oraz założyli nowy klasztor. Istniały tu bardzo korzystne warunki do rozwoju gospodarczego - znakomity szlak komunikacyjny i transportowy, jakim była Brda i przeprawa przez nią oraz krzyżujące się tutaj szlaki handlowe z Kujaw i Wielkopolski do Gdańska i z Ziemi Chełmińskiej na Pomorze Zachodnie. Nazwę osady Cystersi zmienili na Felix Vallis, czyli Szczęśliwa Dolina. W rok później w zakonnych inkunabułach pojawiło się drugie miano - Clara Vallis, czyli Jasna Dolina. 3 lutego 1359 roku król Kazimierz Wielki wydał przywilej zezwalający na założenie miasta o nazwie Koronowo, na prawie niemieckim, ale jego postanowienia nie zostały wypełnione.
Dopiero akt lokacyjny z 1368 roku, nadany również przez Kazimierza Wielkiego, oraz przywilej lokacyjny opata Jana II w 1370 roku stworzyły realne podstawy do założenia miasta, które uposażono 27 włokami. Zgodnie z przywilejem zwano je Byszewem, Nazwa Corunowo pojawiła się w drugiej połowie XIV wieku, w źródłach notowana była od 1426 roku (wiąże się ona z nazwą klasztoru - Corona Mariae, w którym szczególnie pieczołowicie wyznawano Kult Najświętszej Marii Panny), a w powszechne użycie weszła w połowie XV wieku. Na podstawie przywileju z 18 grudnia 1368 roku mieszczanie i wójt nie podlegali sądownictwu urzędników królewskich. Władzę administracyjną i sądowniczą sprawował wójt, który podlegał urzędującemu opatowi. Obaj wykonując władzę sądowniczą kierowali się przepisami prawa magdeburskiego. Kazimierz Wielki nadał również miastu prawo odbywania co tydzień - w czwartek - targu. Prawdopodobnie wraz z lokacją władze miejskie zaczęły korzystać z pieczęci przedstawiającej berło i koronę. Pierwsza wiadomość źródłowa na ten temat pochodzi z 1399 roku (dzisiejszy herb miasta przedstawia złotą koronę i berło na niebieskim tle).
Znajdujące się w niewielkim oddaleniu od ówczesnej granicy polsko-krzyżackiej Koronowo było wielokrotnie narażone na najazdy wojsk Zakonu. 10 października 1410 roku rozegrała się w rejonie wsi Wilcze, położonej 11 km na północny zachód od Koronowa, zwycięska dla Polaków bitwa z Krzyżakami, zwana odtąd bitwą pod Koronowem. W jej wyniku udaremnione zostały zakusy Krzyżaków na opanowanie Kujaw i Wielkopolski, w celu wymuszenia na stronie polskiej szybkiego i przychylnego dla nich pokoju kończącego wojnę. Bitwa przyczyniła się również do podniesienia chwały oręża polskiego oraz wpłynęła w sposób zasadniczy na ustalenia pokoju w Toruniu w 1411 roku, w następstwie którego Zakon zwrócił czasowo Żmudź Litwie, a na trwałe ziemię dobrzyńską Polsce. W początkach grudnia 1410 roku oddziały komtura tucholskiego dokonując wypadu na północne Kujawy zdobyły Koronowo, rabując i paląc miasto, a wielu mieszkańców mordując. Wówczas też zaginął przywilej lokacyjny, odnowiony w następnym roku.
Aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Koronowo wchodziło w skład powiatu bydgoskiego i województwa inowrocławskiego. Od XIV do XVIII w. było ośrodkiem zarządu rozległych dóbr ziemskich miejscowego klasztoru cystersów, jednego z najbogatszych opactw cystersów w Polsce. Stanowiło też, zwłaszcza w końcu XV i w XVI w., dość znaczny ośrodek rzemieślniczo-handlowy, utrzymujący kontakty handlowe z Gdańskiem i wieloma innymi miastami. Rangę miasta podniosły przywileje królewskie Kazimierza Jagiellończyka z lat 1476 i 1484 na odbywanie dwu jarmarków w roku oraz co tygodniowego targu.
Upadek gospodarczy miasta nastąpił w XVII w. i poł. XVIII w. w następstwie wojen szwedzkich i wojny północnej oraz klęsk żywiołowych przede wszystkim pożarów oraz tzw. morowego powietrza. Niewątpliwie próbę podniesienia z upadku Koronowa stanowiło nadanie przez króla Augusta III Sasa 31 sierpnia 1750 r. prawa odbywania dwóch kolejnych jarmarków rocznie. Mimo usilnych starań do końca wieku nie udało się w istotny sposób wydźwignąć miasta z upadku. Poważnie zrujnowane były zarówno domy prywatne jak i obiekty użyteczności publicznej ratusz, słodownia miejska oraz ulice i mosty przez Brdę.
W 1772 r. miasto weszło wraz z okręgiem nadnoteckim w skład zaboru pruskiego. Liczyło wówczas ok. 700 mieszkańców i 130 domów, z których jedynie 10 było pokrytych dachówką. W następnych latach miał miejsce powolny wzrost liczby ludności. Miasto stanowiło lokalny ośrodek handlowo-rzemieślniczy, w części również rolniczy. Począwszy od lat 60 XIX w. nastąpił silniejszy rozwój rzemiosła, pod koniec XIX w. i na początku XX w. zaczął się rozwijać drobny przemysł, czynne były 2 młyny, 4 tartaki oraz 2 cegielnie. W 1909 r. miasto uzyskało połączenie kolejowe z Tucholą, komunikację z Bydgoszczą ułatwiała od 1895 r. linia kolejki wąskotorowej, rozebrana niestety w 1969 r.
W następstwie rewolucji listopadowej 1918 r. jaka ogarnęła całą Rzeszę Niemiecką, 3 stycznia 1919 r. zorganizowana została z inicjatywy dr. Józefa Szewsa pierwsza kompania Tajnej Organizacji Wojskowej, na której czele stanęli dr. Stanisław Szukalski i płk. inż. Józef Szyman. powołano także Tajną Radę Ludową, udzielającą pomocy ochotnikom z miasta i okolicy wstępującym w szeregi powstańców wielkopolskich.
W dniu 26 stycznia 1920 roku wojsko polskie armii gen. Hallera pod dowództwem pułkownika Wacława Przeździeckiego wkroczyło uroczyście do miasta, co stanowiło przejęcie władzy przez administracje polską nad Koronowem. Mieszkańcy miasteczka bardzo serdecznie i gorąco witali polskich żołnierzy. Miasto zamieszkiwało wówczas ok. 5500 osób z czego 78% stanowili Polacy.
We wrześniu 1939 r. na zachód od miasta, na linii tzw. jezior byszewskich, 25 kilometrowym pasem od Jeziora Słuposwkiego do Sokola Kuźnicy przebiegały pozycje obronne 9 Dywizji Piechoty dowodzonej przez płk. Józefa Werobeja. Dywizja wchodząca w skład armii "Pomorze", w wyniku szybkich akcji wojsk pancernych nieprzyjaciela oraz jego przebicia się nad Wisłę została w nocy z 2 na 3 września okrążona i w następnych dniach zniszczona, z wyjątkiem 22 Pułku Piechoty, który przedarł się do Bydgoszczy. 2 września 1939 r. w Koronowie poległo 13 żołnierzy; ich zwłoki pochowano na miejscowym cmentarzu. Lata okupacji zaznaczyły się wzmożoną akcją eksterminacyjną, skierowaną głównie przeciwko inteligencji polskiej, działaczom politycznym i społecznym. 26 października 1939 r. Niemcy aresztowali a następnie zamordowali w lesie dawnego majątku Iwickowo (koło Srebnicy) 12 mieszkańców miasta. Na terenie więzienia w Koronowie znajdował się obóz karny dla Polaków, w którym w okresie od stycznia 1940 r. do połowy listopada 1944 r. zginęło lub zmarło z wycieńczenia 606 osób. Zwłoki ich pochowano na cmentarzu więziennym. Ogółem w okresie okupacji hitlerowskiej zginęło około 100 obywateli miasta.
Koronowo zostało wyzwolone przez wojsko radzieckie 26 stycznia 1945 r.
