Historia Gostynina
Gostynin, to prastary gród mazowiecki, będący przez wieki stolicą Ziemi Gostynińskiej.
Nazwa Gostynin po raz pierwszy pojawiła się w źródłach z 1279 roku. W grodzie o nazwie Gostynin książę płocki Bolesław II wystawił dokument z przywilejami dla biskupstwa płockiego.
Od 1319 roku poświadczona jest źródłowo gostynińska hierarchia grodowa, przekształcona po pewnym czasie w hierarchię ziemską. Jako pierwszy znany z imienia kasztelan gostyniński Paweł pojawia się w dokumencie z 1345 roku.
Przez Ziemię Gostynińską prowadziły ważne szlaki komunikacyjno-handlowe, przede wszystkim z Kujaw na Mazowsze środkowe i na Ruś. Sytuacja polityczna Mazowsza w czasie rozbicia dzielnicowego wpłynęła na rolę i pozycję Gostynina. Pierwotny gród gostyniński założył w XIII wieku Konrad Mazowiecki na tzw. Łysej Górze obok jeziora Kocioł. Niżej powstał kościół grodowy pw. św. Jakuba. W grodzie książę płocki Bolesław II wystawił dokument z przywilejami dla biskupstwa płockiego.
W sporach dynastycznych pomiędzy Piastami mazowieckimi, Bolesławem II i jego bratem Konradem II, wspomniany jest również Gostynin, który został zdobyty w 1286 roku przez wspomagające Konrada wojska ruskie.
Strategiczne położenie Gostynina ujawniło się już w roku 1326, kiedy to Władysław Łokietek zaatakował Mazowsze płockie. Chciał w ten sposób zmusić jego władcę Wacława, sprzymierzeńca Czechów i Krzyżaków, do uległości lennej. Łokietek oblegał Gostynin, lecz również go nie zdobył.
Dynamiczny rozwój grodu datuje się od czasów panowania na Mazowszu księcia Siemowita III. Początek Jego rządów w ziemi gostynińskiej przybliża dokument wystawiony w Gostyninie w lutym 1353 roku na rzecz płockiego klasztoru norbertanek pw. św. Marii Magdaleny.
Siemowit III prawdopodobnie wzniósł pierwszy, choć skromny zamek w Gostyninie, na sztucznie podwyższonym wzgórzu, pomiędzy rozlewiskami na lewym brzegu Skrwy. Siemowit III obdarzył kościół parafialny w Gostyninie licznymi przywilejami i daninami. Nowa osada rozwijała się intensywnie, gdyż syn i następca Siemowita III, Siemowit IV nadał jej w 1382 roku prawa miejskie, lokując na prawie chełmińskim. Nowo lokowane miasto koncentrowało się wokół rynku i przyległości. Miasto otrzymało prawo niemieckie na wzorze Płocka, stolicy Mazowsza.
Początek rządów Siemowita IV w ziemi gostynińskiej łączył się z jego zaangażowaniem w sprawy Korony i tronu polskiego po śmierci króla Węgier i Polski Ludwika z dynastii andegaweńskiej.
Siemowit IV rozbudował zamek gostyniński, który jak podają kroniki, stał się ulubioną jego rezydencją. Tu dwukrotnie podejmował Władysława Jagiełłę - w 1414 i 1419 roku, tu również książę spędził ostatnie lata swojego życia, zmarł w 1426 roku. Po śmierci Siemowita IV złożono go w katedrze płockiej obok Jego przodków.
Książę Siemowit V objął samodzielne rządy nad księstwem rawskim licząc sobie 44 lata. Ożenił się dla zapewnienia ciągłości rodu z księżniczką oświęcimską Małgorzatą i ostatecznie wyznaczył jej ziemię gostynińską w listopadzie 1440 roku.
Po śmierci Siemowita V władzę w Gostyninie objęła wdowa, księżna Małgorzata. Jej działania w porównaniu z działaniami Siemowita V były mało widoczne w źródłach.
W XIV i XV wieku Gostynin otrzymał dwa ważne przywileje. Pierwszy dotyczył nadania prawa magdeburskiego miastu Gostyninowi przez Księcia Siemowita IV w 1382 roku. Przywilej ten został zatwierdzony i rozszerzony przez króla Kazimierza Jagiellończyka, gdy po bezpotomnej śmierci książąt Mazowieckich – Siemowita i Władysława – król Kazimierz Jagiellończyk obdarzył miasto ziemią i lasami. Drugi przywilej nadany został mieszczanom gostynińskim przez króla Kazimierza Jagiellończyka w 1462 roku w zamku gostynińskim, potwierdzony w Toruniu w 1520 roku przez królów: Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta (1552r.), Zygmunta III (1618r.), Augusta III Sasa w 1720r., Augusta II Sasa w 1746r. i Stanisława Augusta w 1766 roku.
W 1564 roku w Gostyninie zamieszkiwało 176 rzemieślników. Wśród nich dominowali szewcy, krawcy i piekarze. Rzemieślnicy płacili stosunkowo niskie podatki. Wynikały one z przywilejów nadawanych przez polskich władców np. przywileju Zygmunta Augusta z 1563 roku dla cechu kowali. Poza cechami wytwarzali swoje wyroby rzemieślnicy zwani „partaczami”. Byli nimi zazwyczaj Żydzi, którzy mieli pozwolenie starosty na zajmowanie się rzemiosłem po wcześniejszym uiszczeniu opłaty na rzecz „dworu”. Bardzo często dochodziło do konfliktów między rzemieślnikami zrzeszonymi a „partaczami”.
Ważną rolę na ziemi gostynińskiej odgrywały także jarmarki i targi. Ich powstanie było uwarunkowane rozwojem produkcji rolniczej i rzemieślniczej stwarzającej stabilne postawy wymiany towarowej. Targi gostynińskie odbywały się w każdy wtorek.
Gostynin miał prawo organizowania czterech w roku jarmarków. Odbywały się one wiosną w każdą Przewodnią Niedzielę: w lecie na św. Jakuba (25 lipca), jesienią po zbiorach, na św. Szymona (28 października) i na św. Andrzeja (30 listopada). Na jarmarki przybywali kupcy z całego zachodniego Mazowsza, Kujaw i Warszawy.
Ziemia gostynińska w 1506 roku była zamieszkiwana głównie przez katolików. Oprócz nich na ziemi gostynińskiej występowała ludność innych wyznań: Żydzi i protestanci.
W 1611 roku gostyniński zamek, po zwycięskiej walce hetmana Stanisława Żółkiewskiego nad wojskami rosyjskimi w 1610 roku pod Kłuszynem, stał się miejscem uwięzienia cara rosyjskiego Wasyla Szujskiego z braćmi i bratową. Dnia 12 września 1612 roku zmarł car Rosji a, po nim, w tym samym roku, zmarli także jego brat, Dymitr Szujski i żona Dymitra Szujskiego, Katarzyna.
W Gostyninie katolicka szkoła elementarna istniała już w czasach pruskich. Pierwsze zachowane informacje o szkolnictwie w Gostyninie pochodzą z 1775 roku i znajdują się w aktach Wizytacyjnych Archiwum Diecezjalnego w Płocku.
Szkoła w Gostyninie w 1793 roku miała charakter miejskiej szkoły elementarnej z językiem łacińskim jako wykładowym. Uczył w niej tylko jeden nauczyciel pełniący zarazem stanowisko dyrektora.
Nowoczesny rozwój Gostynina zaczął się w odrodzonej Polsce, gdy został miastem powiatowym w nowo utworzonym województwie warszawskim. W szybkim tempie rosła liczba mieszkańców. Według spisu powszechnego z 1912 roku w Gostyninie mieszkało 6700 osób, w 1931 roku – 7800, a w 1939 roku już 12000. Podwojeniu ludności w tak krótkim czasie sprzyjało między innymi przeprowadzenie linii kolejowej Płock-Gostynin-Kutno.
Zarówno w XIX wieku jak i w pierwszej połowie XX stulecia wielu mieszkańców Gostynina brało udział w walkach narodowowyzwoleńczych.
Obecnie władze kładą duży nacisk na ochronę środowiska i turystykę.
