Katedra
Zamojska katedra jest jedną z najwspanialszych polskich świątyń. Zaprojektował ją Bernardo Morando, a fundatorem był Jan Zamoyski. Była wotum dziękczynnym hetmana za jego liczne zwycięstwa i wiodącym ośrodkiem życia religijnego Ordynacji Zamojskiej. Kolejni ordynaci składali w kolegiacie przysięgę na wierność Statutowi Ordynacji, w niej też odbywały się ich pogrzeby, a świątynia stała się mauzoleum rodowym Zamoyskich. Odgrywała w „państwie zamojskim” tę samą rolę, co katedra wawelska w Rzeczypospolitej.
Budowa kolegiaty trwała od 1587 do 1598 r., ale dopiero w 1630 r. zakończono prace przy jej dekoracji. Jedyna większa przebudowa miała miejsce w latach 1824-26, kiedy to, na polecenie wielkiego księcia Konstantego, skuto liczne elementy wystroju, w tym herby Zamoyskich i napisy świadczące o wotywnym charakterze świątyni.
Katedra, z zewnątrz przysadzista, wewnątrz zaskakuje smukłymi proporcjami. Jest kościołem bazylikowym, trzynawowym. Wysoką nawę główną zdobi wspaniałe, rzeźbione belkowanie. Między wspornikami wysuniętego gzymsu umieszczono rozety. Jest ich 85, ale nie ma dwóch jednakowych. Ponoć kamieniarz, który je wykonał, założył się, że nie powtórzy żadnego wzoru. Znalazły się jednak dwie jednakowe i zakład przegrał, a tę, która się powtórzyła, skuł ze złości. Za znalezienie pustego miejsca po niej, szóstka ze spostrzegawczości.
Barokowy ołtarz główny pochodzi z lat 1783-85. Umieszczony w nim obraz przedstawia patrona katedry, św. Tomasza Apostoła przed Zmartwychwstałym Chrystusem. Stojące na ołtarzu rokokowe, srebrne tabernakulum, jedno z najwspanialszych na ziemiach polskich, jest dziełem złotników wrocławskich. W jego zwieńczeniu przedstawiono tę samą scenę, co na obrazie ołtarzowym. Sceny z życia i męczeńską śmierć patrona świątyni przedstawiają cztery ogromne płótna z XVII wieku, umieszczone na bocznych ścianach prezbiterium.
Nad bogato rzeźbionym chórem, umieszczono 25-głosowe organy. Ufundował je w 1895 r. XV ordynat Maurycy Zamoyski.
Z ośmiu katedralnych kaplic najciekawszą jest, usytuowana na prawo od prezbiterium, kaplica Zamoyskich. W jej posadzce umieszczono płytę nagrobną fundatora Zamościa Jana Zamoyskiego, a obok nagrobek z białego karraryjskiego marmuru, poświęcony XIV ordynatowi Tomaszowi Stanisławowi Zamoyskiemu. Wiszące na ścianie kaplicy pełnowymiarowe portrety przedstawiają siwowłosego Jana Zamoyskiego i jego syna Tomasza. Oba są dziełem Wojciecha Gersona. Sklepienie kaplicy zdobią wspaniałe barokowe sztukaterie, wykonane przez Jana Baptystę Falconiego w 1635 r.
Obok wejścia do kaplicy metalowe drzwi w posadzce z napisem: Fundatoribus Grata Memoria (Fundatorom wdzięczna pamięć) prowadzą do krypt ordynackich. Pochowani są w nich wszyscy ordynaci oraz członkowie ich rodzin.
Barokowa dzwonnica katedralna powstała w latach 1760-75 wg projektu Jerzego de Kawe. Wysoka na 47 m, tylko o 5 m ustępuje wieży ratusza. Latem, kiedy jest udostępniona do zwiedzania, można obejrzeć z niej panoramę miasta i okolic oraz trzy dzwony o imionach: Wawrzyniec, Tomasz i Jan. Ten ostatni waży 4,3 tony i należy do największych w Polsce.
Galeria zdjęć
